تاریخچه شب یلدا

شب یلدا یا شب چله درست مثل چهارشنبه ‌سوری و عید نوروز، یکی از جشن های ایران باستان است که از غروب آخرین روز پاییز شروع می‌شود و با طلوع آفتاب در اولین روز زمستان به پایان می‌رسد. شب يلدا همیشه انگيزه‌ای برای دورهمی اقوام دور و نزدیک، دور سفره‌ای پربرکت محسوب شده است؛ موضوعی كه زمينه ارتباط بيشتر و پیوند محكم‌تر خانواده‌ها را فراهم می‌کند.

تاریخچه شب یلدا

شب یلدا را با نام‌هایی همچون شب چله، خورشید شکست‌ناپذیر، میلاد مهر و… نیز می‌شناسند که به آخرین شب پاییز و طولانی‌ترین شب سال گفته می‌شود. برگزاری مراسم شب یلدا بین ایرانی‌ها قدمتی بالغ بر هفت هزار سال دارد؛ در واقع، نیاکان ما دریافته بودند که اولین شب زمستان، بلندترین شب سال است. با اینکه در هیچ دوره‌ای از تاریخ ایران، حکومت‌ها لزومی بر برگزاری این شب نمی‌دیدند؛ ایرانیان از دیرباز یلدا را پاس داشته‌اند.

مردم دوران کهن به دام‌داری و کشاورزی اشتغال داشتند و زندگی خود را بر اساس طبیعت تنظیم می‌کردند؛ به‌طوری که تغییر فصل و کوتاهی یا بلندی شب و روز تاثیری بسزایی بر زندگی آن‌ها داشت. از همین رو، اهمیت ویژه‌ای برای نور، گرما و بلندی روزها قائل بودند و آن را نیک و پسندیده می‌دانستند؛ اما زمستان، سرما و شب‌های بلند آن خیلی خوشایند آن‌ها نبود.

در آیین مهر، آخرین شب پاییز به‌عنوان شب تولد خورشید به شمار می‌رود؛ زمانی که ایزدمهر درست در سیاهی شبی بلند و سرد، از غاری در کوه‌های البرز پدیدار می‌شود و خورشید نورافزا را به ارمغان می‌آورد. شب چله در واقع شب تولد و ظهور خورشید محسوب می‌شود. در کتاب «از اسطوره تا تاریخ» به نقل از دکتر مهرداد بهار آمده است:

شب یلدا، تولد مهر یا میترا نیست؛ بلکه تولد خورشید است. مهر با خورشید تفاوت‌هایی دارد.

طبق تقویم مردم ایران باستان نیز چله مصادف با شب تولد خورشید است و با وجودی که خورشید و مهر ارتباط تنگاتنگی با هم دارند، یکی نیستند. پس از آنکه ایرانیان به آیین زرتشت گرویدند، آداب آیین مهر به بخشی از آیین زرتشت تبدیل شد. طبق آنچه در کتاب آثار الباقیه آمده است، زرتشتیان روز اول دی را «خور‌روز» یا همان روز خورشید می‌دانستند و به جشنی که در این روز برگزار می‌شد، «نودروز» می‌گفتند؛ زیرا بازه زمانی شب یلدا تا عید نوروز ۹۰ روز بود. طبق مطالب کتاب قانون مسعودی، اولین روز از دی‌ ماه، «خره‌روز» یا «خرم‌روز» نام داشت و منتسب به اهورامزدا بود. زمانی که در عصر ساسانیان، دین زرتشت دین رسمی کشور معرفی شد، اهمیت آیین مهر در نهادهای حکومتی و در زندگی مردم همچنان بارز بود؛ امری که در نقوش به‌جامانده از این عصر به‌ روشنی نمایان است.

بر اساس سنتی دیرینه در آیین مهر، شاهان ایرانی با فرارسیدن روز اول دی‌ تاج و تخت شاهی را رها می‌کردند، با پوشیدن جامه‌ای سپید راهی صحرا می‌شدند و بر فرشی سپید می‌نشستند. نگهبان‌های کاخ و خدمتکاران در این روز آزاد بودند و مثل دیگران زندگی می‌کردند. به این ترتیب همه از پادشاه تا مردم عادی، مقامی یکسان داشتند و هیچ‌کس حق دستوردادن به دیگران را نداشت. علاوه بر این، در چنین روزی ریختن خون حتی گوسفند و مرغ و همین طور جنگیدن ممنوع بود. نیروهای دشمن ایران نیز که به این موضوع واقف بودند، به‌صورت موقت دست از جنگ و کشتار برمی‌داشتند که گاهی اوقات به صلح طولانی می‌انجامید.

مردم ایران باستان به احترام «اهورامزدا» و «مهر» دور هم جمع می‌شدند و به خوردن، نوشیدن و شادمانی می‌پرداختند. سفره‌ای به نام «میَزد» (به‌معنای میزبانی) در این شب پهن می‌کردند که در آن میوه‌های فصل و خشکبار و آجیل وجود داشت که در اصطلاح زرتشتیان، «لُرک» (Lork) گفته می‌شود. وسایل نیایش نظیر بخوردان، آتشدان، عطردان و… نیز در این سفره قرار می‌گرفت.

یلدا یک سنت دیرینه ی قدیمی  فرهنگ ما ایرانیان است که در این شب زیبا خویشاوندان به دور هم جمع میشوند و به شاهنامه خوانی مشغول میشوند .

پیکنیک برای تک تک شما عزیزان آرزومند است یلدای زیبا و دلچسب را در کنار عزیزانتان داشته باشید .

گردآوری و تهیه : سایه اقبال